Beeldvorming (Deel 1)
De bewuste constructie van de beeldopbouw kan naar mijn mening niet uit het hoofd geleerd worden. "Gulden snede" en andere regels voor beeldvorming zijn pogingen om te verklaren waarom sommige foto's opvallen in de massa; maar ze moeten niet begrepen worden als richtlijnen om alle foto's volgens deze regels te construeren.
Alle mij bekende fotokunstenaars benadrukken altijd dat ze hun beeldvorming min of meer onbewust uitvoeren. Gewoon "op gevoel". Degene die echter tijdens het fotograferen lang moet nadenken, mist (vooral ook bij concertfotografie) de beste momenten.
Toch is het goed om af en toe wat gedachten te wijden aan vormgevingsvragen. En ook bij het selecteren van de afbeeldingen moet je jezelf regelmatig afvragen welke van jouw foto's opvallen - omdat ze een beetje beter zijn dan de andere - en waarom: Wat is het kleine, maar cruciale verschil? Wie zich regelmatig deze vragen stelt, zal ook gevoel ontwikkelen voor effectieve beeldvorming en op de lange termijn beter worden. Als je weet van bepaalde effecten, zul je op het beslissende moment ook (onbewust, op gevoel vertrouwend) beter gaan fotograferen.
Afbeelding 7.1: De cult-ska-band uit de jaren 80, Madness (bekendste "oorwurm": Our House), tijdens hun concert in de C-Halle in Berlijn op 24 oktober 2012. Het is niet genoeg om alleen bekende grootheden uit de muziekwereld vast te leggen. Artistieke en creatieve vormgeving met beeldopbouw, belichtingsregeling en scherpstellen is nodig als je een succesvolle concertfotograaf wilt worden. Canon EOS-1D Mark IV met EF 2,8/16-35mm bij een brandpuntsafstand van 35 mm. 1/50 seconde, diafragma 4.0, ISO 1.000.
(Foto © 2012: DAVIDS/Sven Darmer – www.svendarmer.de)
7.1 Gitaarhals niet afsnijden
In de concertfotografie zijn er altijd een paar typische vormgevingsuitdagingen. Het correct afbeelden van de gitarist met gitaar is daar een van. Welk beeldformaat komt het beste overeen met dit motief? Het portretformaat met veel ruimte aan de zijkant, waar de gitaarhals wat dunne ruimte vraagt? Of het landschapsformaat waarin de benen van de artiest niet worden afgebeeld? En soms blijkt ook het vierkante formaat ideaal te zijn, vooral als de foto bijvoorbeeld lichtjes schuin is genomen. Wat je echter moet vermijden, is foto's zo bijsnijden dat er "rare formaten" ontstaan; dit zijn formaten die duidelijk afwijken van de gebruikelijke formaten (3:4, 2:3, 1:1). Bij het bekijken van dergelijke foto's zal de kijker meestal een ongemakkelijk gevoel bekruipen; ze zijn gewoon "onharmonieus", omdat ze ongewoon zijn (en ook niet overeenkomen met het gebruikelijke perspectief van mensen en hun behoefte aan visuele harmonie).
Afbeelding 7.2: Als de gitaarhals op de foto (rechts) is afgesneden, ziet dat er op de een of andere manier "raar" uit. Het is beter om hem volledig te fotograferen, zoals op de linkerfoto is gebeurd. Alternatief had je echter ook een vierkante foto van het motief kunnen maken. Nikon D3S met 2,8/24-70-mm-Nikkor bij een brandpuntsafstand van 32 mm (linkerfoto) en 52 mm (rechterfoto). 1/250 seconde, diafragma 2.8, ISO 5.000.
(Foto © 2010: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
Afbeelding 7.3: Ik gebruik graag het vierkante beeldformaat voor muzikantenportretten (vooral bij gitaristen en drummers), omdat ik zo onnodige ruimte (achtergrondpodium) die vaak storend werkt, kan wegsnijden. Nikon D800 met 2,8/70-200-mm-Nikkor bij een brandpuntsafstand van 185 mm. 1/250 seconde, diafragma 4.5, ISO 1.000.
(Foto © 2013: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
7.2 Het vervelende microfoon
Microfoon inclusief microfoonstandaard zijn objecten die - afhankelijk van de opname locatie en handpositie - het gezicht van de zanger(essen) soms (grote) delen verbergen of er donkere schaduwen op werpen. Beide komen onaangenaam over op foto's, en de taak van de concertfotograaf is daarom ook om een standpunt te kiezen dat dit voorkomt of op zijn minst afzwakt.
Omdat we meestal van onderen, uit de perskuil, naar boven (naar de artiesten op het podium) fotograferen, wordt duidelijk dat het probleem van de microfoons daardoor nog verder versterkt wordt.
Er zijn ook handposities waarbij de hand van de zanger (of meestal van de rapper) zo het gezicht van de muzikant bedekt, dat er geen bruikbare portretfoto kan worden gemaakt. Tenminste niet vanuit een standpunt dat frontaal op de muzikant gericht staat.
Afbeelding 7.4: Hier had ik pech: Door de frontale spot levert de opname van voren (met zijdelings zicht op het gezicht van de muzikant) hier geen bevredigende foto's op, omdat de schaduw op de mond- en kinpartij voorkomt dat het portret als geslaagd beschouwd kan worden (de schaduw werpt hierbij het gezicht van de artiest "vervormd" weer).
Jan Delay bij zijn concert op 20 augustus 2010 bij het Zeltfestival Ruhr in Bochum/Witten. Nikon D3S met 2,8/24-70-mm-Nikkor bij een brandpuntsafstand van 36 mm. 1/2500 seconde, diafragma 3.5, ISO 5.000.
(Foto © 2010: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
Afbeelding 7.5: De microfoon met microfoonstandaard levert concertfotografen altijd problemen op. Vaak bedekt het te grote delen van het gezicht of werpt het lelijke schaduwen op de kin en nek van de artiest. Als de fotograaf zich echter (zoals bij deze foto) lichtjes schuin voor de zanger plaatst, zijn er weinig problemen. Als je echter recht voor hem staat, bedekt de microfoon veel te veel van het gezicht. (Stel je voor het begrip, met je geestesoog, voor dat bij deze foto het camerastandpunt een beetje naar links zou zijn geweest, zodat de fotograaf recht voor de zanger had gestaan ... Het frontale zicht samen met het perspectief van onder naar boven, vanuit de geul, zou niet tot een bruikbaar resultaat hebben geleid). Patrice & Shashamani Band tijdens het concert op 17 november 2005 in Berlijn.
(Foto © 2005: DAVIDS/Sven Darmer – www.svendarmer.de)
Het is dan beter om de opnamelocatie te veranderen en de zanger(es) meer zijdelings, maar nog steeds van voren, te fotograferen.
Opmerking: Bij zangers die de microfoon met hun rechterhand vasthouden, is het het gunstigst om ze schuin van links voor te fotograferen (vanuit het gezichtspunt van de zanger). Als je ze schuin van rechts voor zou fotograferen (opnieuw vanuit het oogpunt van de artiest), zou niet alleen de microfoon, maar ook de hand van de artiest zijn (of haar) gezicht bedekken. Bij linkshandige zangers geldt hetzelfde, maar dan precies omgekeerd.
Afbeelding 7.6: Bij rechtshandige zangers is de camerastandpunt schuin van links voor niet zo optimaal, omdat naast de microfoon ook de hand van de zanger delen van het gezicht bedekt (zie linkerfoto). Een standpunt rechts van de zanger is dan gunstiger. Bij de rechterfoto stond ik duidelijk rechts van de zanger, zodat ik een portretfoto kon maken waarbij de microfoon ook niet stoort. Tim Bendzko tijdens het concert op 24 augustus 2012. Nikon D4 met 1,4/85-mm-Nikkor. 1/400 seconde, diafragma 3,2, ISO 3.200.
(Foto © 2012: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
Opmerking: Als je merkt dat de opnamepositie niet leidt tot optimale resultaten, moet je deze veranderen, ook al kost dit kostbare tijd. Liever minder foto's maken, maar dan in betere kwaliteit (wat betreft de compositie van het beeld), dan alleen maar middelmatige foto's maken.
7.3 Ook details fotograferen
Concertfotografen richten zich meestal alleen op het fotograferen van de (bekendste) sterren. In het beste geval wordt ook de band als geheel vastgelegd. Beide zijn vanuit commercieel-redactioneel oogpunt van de foto's zeker juist. Redacties vragen niet om de tweede of derde rij artiesten, maar alleen om de bekendste acts in de muziekindustrie.
Toch kunnen de verkoopmogelijkheden aanzienlijk worden vergroot door ook sfeervolle foto's van de gebeurtenissen op en achter het podium en uit de concertzaal te maken.
Vooral ook detailfoto's, bijvoorbeeld van de instrumenten, zijn geschikt om op de een of andere (neutralere) manier te worden gepubliceerd. Of het nu gaat om visualisatie van concerten in het algemeen, als cd-hoes of gewoon als symbool voor muziek die past bij het afgebeelde muziekinstrument. Zo vertegenwoordigt bijvoorbeeld een elektrische gitaar het wereldwijd bekende symbool voor rockmuziek.
Afbeelding 7.7: Details zeggen soms meer dan het "geheel". Bovendien zijn ze vaak veel "makkelijker te verzilveren" omdat ze over het algemeen veelzijdiger inzetbaar zijn dan muzikantenportretten (maar niet in het redactionele deel; daar zijn muzikantenportretten natuurlijk meer in trek dan abstracte detailfoto's). Nikon D3S met 1,4/85-mm-Nikkor. 1/160 seconde, diafragma 2,2, ISO 1250.
(Foto © 2011: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
7.4 De mimiek van de artiesten vastleggen
Concertfotografie is actiefotografie. Foto's van een spetterende show en acrobatische dansoptredens zijn net zo gewild als sfeervolle opnamen met prachtige lichteffecten op de achtergrond. Toch moeten goede fotografen erop letten om ook eens de mimicry van de betrokken acteurs vast te leggen, want die spreekt vaak meer dan duizend woorden.
Afbeelding 7.8: "Oeps... Ben ik net uit de maat gegaan?" lijkt de gitarist zich af te vragen tijdens het Bochum Total-Festival. Het vastleggen van de mimiek van artiesten maakt concertfotografie afwisselend en interessant. Het zou namelijk vervelend en saai zijn als alle muzikanten tijdens hun concerten alleen maar cool en ongeïnteresseerd op het podium zouden staan. Nikon D800 met 2,8/70-200-mm-Nikkor. 1/500 seconde, diafragma 4,5, ISO 800.
(Foto © 2013: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
Echte vreugde en enthousiasme over de begroeting door de fans, geconcentreerd gitaarspel, een opgeluchte gezichtsuitdrukking of enthousiast opgaan in de muziek zijn allemaal momenten die het waard zijn om fotografisch vastgelegd te worden.
Afbeelding 7.9: Met welke hartstocht Cecilia Bartoli (hier bij het concert van de Philharmonie in Berlijn op 17 november 2007) haar optredens doet, is goed te zien op deze snapshot. 
(Foto © 2007: DAVIDS/Sven Darmer – www.svendarmer.de)
Opmerking: Concertfotografie leeft niet alleen van een geweldige choreografie, van uitgebreide podiumopbouw, een slimme lichtshow of spetterende dansoptredens. Vooral de portretten van de muzikanten zijn favoriet bij de kijkers van de afbeeldingen.
Als sterren op het podium niet alleen hun professioneel ingestudeerde bewegingen en hun gezicht als een stijve "officiële" (meestal altijd lachende) masker tonen, maar ook eerlijke, niet ingestudeerde reacties, dan kan de concertfotograaf trots zijn op het vastleggen van een bijzonder (("intiem") moment.
Muziekliefhebbers en fans willen immers ook graag de ware "persoon" achter de façade zien/kennen.
Afbeelding 7.10: Sunrise Avenue tijdens het concert op het ZFR in Bochum op 27 augustus 2012. De geconcentreerde en gepijnigde gezichtsuitdrukking van de gitarist onthult met welke passie hier muziek wordt gemaakt. Nikon D4 met 1,4/85-mm-Nikkor. 1/1000 seconde, diafragma 2,5, ISO 2500. Diafragmavoorkeuze (Tijdautomatiek).
(Foto © 2012: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
Afbeelding 7.11: Drummen is zwaar, zweetvergietend werk. Vooral als je recht voor een (hete) schijnwerper zit. Dat de muzikanten toch met volle inzet spelen, blijkt vaak uit hun mimiek. Het toont de passie die de artiesten hebben voor hun muziek. Nikon D800 met 2,8/70-200-mm-Nikkor bij een gebruikte brandpuntafstand van 180mm. 1/400 seconde, diafragma 4,0, ISO 800.
(Foto © 2013: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
7.5 Oogcontact met de artiest behouden
Portretfoto's (dit geldt vooral ook voor foto's van beroemdheden zoals muzikanten) komen het meest intens over als de geportretteerde persoon rechtstreeks in de camera kijkt. Voor de kijker lijkt het dan alsof de muzikant hem aankijkt. Het directe oogcontact met de camera is dus een gelukkig toeval en wordt door elke concertfotograaf even vreugdevol als hectisch ontvangen (zo'n blik duurt nooit langer dan een fractie van een seconde).
Men moet echter ten zeerste vermijden om actief om direct oogcontact te vragen, bijvoorbeeld door naar de artiest op het podium te zwaaien of iets anders te doen om de aandacht te trekken, want zoiets stoort en leidt de muzikanten af. Als daardoor de perfecte uitvoering van het concert kortstondig onderbroken of anderszins verstoord wordt, krijgt de fotograaf te maken met de beveiliging (als de storing wordt opgemerkt).
Afbeelding 7.12: Altijd een hoogtepunt is het als individuele muzikanten recht in mijn camera kijken. Dit oogcontact heeft iets persoonlijks, en uiteindelijk kijkt de muzikant zo recht in de ogen van de latere kijker. De verraste-verblijde uitdrukking van deze artiest kwam doordat ik voor dit concert mijn kunstig gelakte Nikon D4 met bijpassend gelakt objectief had gebruikt (foto's daarvan vind je op www.pimpyourcam.de). Nikon D4 met 1,4/85-mm-Nikkor. 1/1600 seconde, diafragma 2,0, ISO 2500.
(Foto © 2012: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
Afbeelding 7.13: Zanger Roger Hudgson tijdens zijn concert in de Admiralspalast in Berlijn op 14 mei 2013. De muzikanten op het podium moeten telkens weer direct oogcontact maken met het publiek om de reacties te zien. Hierbij komt het ook wel eens voor dat de blik een paar fotografen raakt. Canon EOS-1D X met EF 2,8/400mm. 1/250 seconde, diafragma 2,8, ISO 2.500.
(Foto © 2013: DAVIDS/Sven Darmer – www.svendarmer.de)
Opmerking: Als de gelegenheid zich voordoet dat een van de muzikanten recht in de camera kijkt, leg dan absoluut dat moment vast, zelfs als niet alle "ingrediënten" van de foto perfect zijn. Liever een niet helemaal geslaagd beeldkader of een suboptimale belichting dan de gemiste kans op een foto waarbij de ster recht in jouw camera kijkt.
7.6 Fotograferen bij het gebruik van mist
Mist en verlichting horen onlosmakelijk bij concerten. Men moet zich realiseren: licht in een stof- en mistvrije ruimte is niet zichtbaar (pas wanneer het licht op een object valt). De fotogenieke lichtstralen die zo typisch zijn voor concerten zouden er niet zijn als niet ook altijd de rookmachines hun werk zouden doen. Pas dan komt het licht goed tot zijn recht! In de praktijk betekent dit dat wij als fotografen weliswaar afhankelijk zijn van de mist (om een mooi verlicht podium te hebben), maar tegelijkertijd moeten oppassen dat de mist niet voor de muzikanten trekt en ons het heldere zicht op de artiesten ontneemt.
Afbeelding 7.14: Blackmail tijdens het concert op 12 juli 2013. Portret van de zanger op het laatste moment: Als de mist optrekt en voor de bandleden komt, kunnen wij fotografen alleen nog maar afwachten - tot de mistflarden weer verdwijnen. Hier kon ik net nog een paar opnamen maken, tot ook de mist mij het heldere zicht ontneemt. Normaal gesproken betekent een zangerswissel in een band dat deze te maken krijgt met acceptatieproblemen bij de fans. Anders bij Blackmail: zanger Mathias Reetz is er sinds 2010 bij en de band ("Duitslands bekendste Indie-Rock-geheimtip"; opgericht in 1994) is levendiger dan ooit tevoren, zoals ze bewezen hebben tijdens het succesvolle Bochum Total-openluchtfestival in de zomer van 2013! Nikon D800 met 2,8/70-200-mm-Nikkor bij gebruikte brandpuntsafstand van 200mm. 1/320 seconde, diafragma 5,6, ISO 800.
(Foto © 2013: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
7.7 De oorsprong van de lichtbundels tonen
Zoals eerder besproken, zou de lichtshow bij een concert niet zo'n belangrijke rol spelen in de choreografie als niet tegelijkertijd het gebruik van mist de lichtbundels zichtbaar zou maken. Foto's waarop de lichtbundels grotendeels te zien zijn, maar niet de oorsprong van de lichten laten zien, komen echter "onvoltooid" en "onvolmaakt" over.
De kijker verwacht (onbewust) de schijnwerpers als oorsprong van de lichtbundels ook op de foto's afgebeeld te zien. Let dus op bij het vormgeven van je beelden!
Afbeelding 7.15: Het ziet er lelijk uit als de lichtkegels niet vanuit hun oorsprong (de lichtbron) worden afgebeeld. Aangesneden gefotografeerd komen ze op de een of andere manier "storend" over. Natuurlijk is het onmogelijk om alle schijnwerpers als oorsprong van lichtbundels af te beelden; maar op zijn minst bij de belangrijkste (sterkste) moet je het proberen. Nikon D3S met 2,8/24-70-mm-Nikkor bij gebruikte brandpuntsafstand van 28mm. 1/500 seconde, diafragma 2,8, ISO 5.000. Diafragmavoorkeuze (tijdautomatisme) met belichtingsmeetmethode spotmeting.
(Foto © 2010: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
7.8 Beeldcompositie (ook) oriënteren op de lichten
Wie niet alleen het concert wil documenteren, maar ook creatief vorm wil geven, kan er niet omheen om te bedenken op welke plekken bijvoorbeeld individuele bandleden gefotografeerd moeten worden. Het is niet altijd nodig om je eigen positie te verlaten. Vaak is een kleine verandering van de opnamehoek al voldoende om de artiest bijvoorbeeld recht voor een van de lichtbundels vast te leggen.
Deze kleine veranderingen in perspectief (meestal is een zijwaartse beweging van het bovenlichaam voldoende, met behoud van de standplaats) zijn des te efficiënter naarmate de te fotograferen muzikant dichter bij ons op het podium staat.
Als de te fotograferen persoon verder weg is, zijn daarentegen veranderingen van onze positie vereist.
Afbeelding 7.16: H-Blockx (hier met zanger en bandoprichter Henning Wehland voor de schijnwerper-lichtkegel) tijdens hun concert op 31 augustus 2010 bij het ZFR in Bochum/Witten. Nikon D3S met 2,8/24-70-mm-Nikkor bij gebruikte brandpuntsafstand van 70mm. 1/640 seconde, diafragma 2,8, ISO 6.400.
(Foto © 2010: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
7.9 Groepsfoto van de band niet vergeten
Niet helemaal eenvoudig te realiseren, maar toch bijna onmisbaar is het om alle bandleden op één (groeps-)foto te krijgen.
Vaak worden alleen de "frontmannen" of "frontvrouwen" van de bands door de persfotografen gefotografeerd. Op deze plek in de perskuil, recht voor de ster, is er dan ook altijd een drukte en geduw bij de strijd om de beste positie voor de foto.
Toch hebben ook de foto's van de hele band hun eigen waarde; en dat niet alleen als het gaat om nieuwe bezettingen. Probeer dus bij elk concert minstens één geslaagde (totale) bandfoto te maken!
Op het gebied van vormgeving is dit zeker een uitdaging, aangezien de individuele muzikanten niet per se netjes in een rij staan (uitzondering bijvoorbeeld: Kraftwerk; maar ook veel boybands en girlbands, waarbij de danschoreografie een zekere orde op het podium vereist).
Afbeelding 7.17: Veel groepen hebben 1 tot 2 belangrijkste leden, terwijl de andere muzikanten regelmatig wisselen (voorbeeld: BAP). Vaak is het voldoende om de frontman te fotograferen. Foto's van andere bandleden (of zelfs van gastmuzikanten) zijn meestal niet verkoopbaar aan redacties enz. Er zijn echter ook bands waarbij geprobeerd moet worden om alle leden te fotograferen; bij voorkeur allemaal op één enkele foto verzameld. The Temptations (hier tijdens een concert in Berlijn op 2 november 2007) behoren daar zeker toe, ook al bestaat hun oorspronkelijke bezetting uit het oprichtingsjaar 1960 al lang niet meer. Tijdens de Europese tournee van 2007 waren Otis Williams (als enig origineel lid), Ron Tyson, Terry Weeks, Walter Herndon en Bruce Williamson aanwezig. The Temptations werden overigens in 1999 opgenomen in de Vocal Group Hall of Fame.
(Foto © 2007: DAVIDS/Sven Darmer – www.svendarmer.de)
Afbeelding 7.18: Wanneer de groepsleden zo snel bewegen als bij Culcha Candela (hier tijdens hun concert op 20 augustus 2011 bij het Zeltfestival Ruhr in Bochum/Witten), is het niet makkelijk om een foto te maken waar alle 6 bandleden op staan (en dan ook nog bij voorkeur niet bedekt door andere muzikanten/dansers). Hun huidige bezetting bestaat uit Johnny Strange, Itchyban, Larsito, Mr. Reedoo, Don Cali en DJ Chino (achteraan rechts te zien op de foto). Nikon D3S met 4,0/24-120-mm-Nikkor bij een brandpuntsafstand van 24mm. 1/400 seconde, diafragma 4,0, ISO 3.200.
(Foto © 2011: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
Opmerking: Bij veel concerten neemt de band afscheid aan het einde door zich aan elkaar te haken en zich gezamenlijk in rij voor het publiek te buigen. Een ideaal motief voor een foto van de hele band. Het zal echter slechts in uitzonderlijke gevallen (bijvoorbeeld bij de "omsonst-und-draußen-Festivals") mogelijk zijn om de laatste nummers te fotograferen. De gebruikelijke gang van zaken bij concerten is nog steeds dat fotografen alleen mogen fotograferen tijdens de eerste drie nummers.
7.10 En de drummer niet vergeten
Één bandlid wordt vaak vergeten door fotografen: de drummer! Dat komt vermoedelijk doordat hij de hele tijd tijdens het concert achter zijn drumstel zit en in tegenstelling tot de andere bandleden niet de mogelijkheid heeft om naar voren te komen op het podium. Drummers doen geconcentreerd en effectief hun werk - meestal zonder "show" (behalve bij indrukwekkende drumsolo's).
De meeste drummers zijn sowieso fotogeniek - in volledige fysieke inzet - daarom is het belangrijk om bij het fotograferen tijdens een concert ook deze belangrijke bandleden niet te vergeten.
Afbeelding 7.19: De drummers behoren tot de minst gefotografeerde bandleden. Niet verwonderlijk, ze "verstoppen" zich bijna altijd achteraan op het podium. Hier kon ik drummer Sami Osala van Sunrise Avenue (een Finse rockband die ook popnummers en ballades in hun repertoire hebben) betrappen terwijl hij volledig bezig was (concert op 27 augustus 2012). Nikon D4 met 1,4/85-mm-Nikkor. 1/250 seconde, diafragma 2,2, ISO 3.200. Diafragmavoorkeuze (sluitertijdautomatiek).
(Foto © 2012: Jens Brüggemann – www.jensbrueggemann.de)
