Juridisch
Ook in de fotografie is het belangrijk om enkele belangrijke wetten in acht te nemen om onnodige problemen te voorkomen. Ook al betekenen de gevolgen niet meteen dat je in de boeien wordt geslagen. Financiële gevolgen zijn vaak niet minder onaangenaam.
"De belangrijkste juridische zaken voor de fotopraktijk" is de ondertitel van het boek Fotografie en Recht, dat ik samen met advocaat Dr. Kötz heb geschreven. Hierin vind je uitgebreide case studies en oplossingen voor juridische kwesties rondom fotografie.Voor iedereen die zich meer wilt verdiepen in dit onderwerp of hiermee te maken heeft.
1. Auteursrechtbescherming:
De auteursrechtbescherming ontstaat automatisch bij het maken van een foto; het hoeft dus nergens geregistreerd te worden. Het geldt tot 70 jaar na de dood van de auteur, als het gaat om een fotografisch werk dat op een creatieve manier is vastgelegd. De rechtbanken spreken in dit verband over de criteria van "persoonlijke en geestelijke schepping". Als de foto een eenvoudige snapshot is, wordt het auteursrecht "slechts" beschermd voor een periode van 50 jaar na de totstandkoming.
2. Naamsvermelding:
Volgens de auteurswet heeft de auteur het recht om bij publicatie van één of meer van zijn foto's bij naam genoemd te worden. Dit moet op zo'n manier gebeuren dat de naam aan de betreffende foto kan worden toegeschreven.
3. Recht van de geportretteerde op zijn eigen afbeelding:
Een foto waarop een persoon staat afgebeeld, mag alleen worden gepubliceerd als deze persoon heeft ingestemd met de publicatie. Uitzonderingen: als de persoon alleen als "bijzaak" verschijnt of als diegene als absoluut persoon van het actuele nieuws kan worden beschouwd.
Voor het publiceren van modelfoto's moet je schriftelijke toestemming krijgen van de afgebeelde persoon. In geval van twijfel wordt de betaling van een modelleringoeding beschouwd als toestemming voor publicatie.
4. Fotograferen van personen in het openbaar:
Bij evenementen die in de openbare ruimte plaatsvinden, inclusief demonstraties, moeten de deelnemende personen accepteren dat ze gefotografeerd worden. Hetzelfde geldt als de foto wordt beschouwd als documentatie van een situatie uit de actualiteit, omdat het dan gaat om een opname uit de actualiteit. Het "eruit lichten" van individuen is echter niet toegestaan, hiervoor is toestemming vereist voordat de foto wordt gepubliceerd.
Als foto's die in het openbaar gemaakt zijn, gebruikt moeten worden voor reclamedoeleinden, is het belangrijk dat de voorbijgangers niet te herkennen zijn. Of je huurt figuranten in, die hiervoor een modelleringoeding krijgen. De wetten maken dus onderscheid met betrekking tot het gebruik van de foto's. De (informatieve) pers heeft meer rechten dan reclame.
5. Huisrecht:
Wie binnen gesloten ruimtes (bijvoorbeeld in een hotelkamer, bij een tandartspraktijk, in een ijsbaan, enz.) of op het terrein van een ander (bijvoorbeeld tijdens een sportevenement, in het zwembad, enz.) fotografeert, heeft hiervoor toestemming nodig als hij de foto's openbaar wil maken.
Het geldt het huisrecht, wat betekent dat de eigenaar of beheerder kan bepalen of hij het maken van foto's (en hun publicatie) toestaat of niet. Het is het beste als je een locatieverklaring krijgt, die je door de huisheer laat ondertekenen als je van plan bent de foto's openbaar te maken.
Als je op locatie fotografeert, is het belangrijk om een locatieverklaring van de eigenaar te krijgen. Een tijdelijk huurcontract voor de duur van de fotosessie heeft hetzelfde doel. Het boeken van een hotelkamer zonder dat het hotelpersoneel weet dat je daar foto's wilt maken, wordt echter niet beschouwd als het betalen van een locatievergoeding.
6. Concertfoto's:
Wie foto's wil maken bij een concert, heeft over het algemeen accreditatie nodig, oftewel toestemming van de huiseigenaar of organisator, die tijdens het concert als huiseigenaar wordt beschouwd.
Wie foto's maakt bij een concert, moet het huisrecht van de organisator respecteren. Over het algemeen geldt helaas dat bij concerten alleen tijdens de eerste 3 nummers foto's mogen worden gemaakt, en dat ook nog eens zonder flits. In de meeste gevallen is ook een accreditatie nodig; er zijn slechts uitzonderingen bij optredens van minder bekende artiesten in kleinere clubs.
Vraag nauwkeurig na voor het concert welke voorwaarden er gelden voor dat specifieke concert. "Knellende contracten" (bijvoorbeeld dat de fotografen de foto's eerst moeten laten "goedkeuren" door het management voordat ze worden gepubliceerd) zou je niet moeten accepteren; dan is het verstandiger dat de concertfotografen gezamenlijk het evenement boycotten. Ook deze foto heeft het inmiddels typische perspectief bij concertfoto's, dat ontstaat doordat er alleen vanuit de fotopit, direct voor het podium, mag worden gefotografeerd.
7. Panoramavrijheid:
Werken die zich "permanent" (duurzaam) op openbare wegen en straten en pleinen bevinden, mogen over het algemeen worden gefotografeerd en de resultaten mogen ook worden gepubliceerd. Alleen het uiterlijk wordt hierdoor gedekt. Ook mag geen privéterrein worden betreden om de opname te kunnen maken.
Als het werk slechts tijdelijk "geïnstalleerd" is, mag er geen commerciële verspreiding van de foto's plaatsvinden, tenzij de auteur van de installatie hiervoor de (schriftelijke) toestemming heeft gegeven.
In Duitsland geldt het principe van "panoramavrijheid". Indien je zonder enig hulpmiddel, zoals bijvoorbeeld een hoog statief of een ladder, fotografeert, is dit toegestaan. Het is tevens vereist dat je dit doet vanaf een punt dat gelijkvloers toegankelijk is via een openbare weg (of pad of plein).
8. Recht op het beeld van voorwerpen:
Niemand kan een ander verbieden bijvoorbeeld diens auto of jacht in het openbaar te fotograferen. Er bestaat geen recht op het beeld van voorwerpen.
De eigenaar van de jacht kan mij niet verbieden zijn mooie motorboot te fotograferen en de foto te publiceren. In sommige gevallen moet echter rekening worden gehouden met het huisrecht van de jachthavenexploitant bij zo'n foto.
9. Nabootsen van fotomotieven:
De publicatie van nagebootste foto's is verboden. Dit geldt ook als de foto's niet-commercieel zijn, bijvoorbeeld als ze op internet in de fc worden gepresenteerd.
Ook hobbyfotografen mogen de werken van bekende kunstenaars niet bijna identiek kopiëren en op internet plaatsen. Slechts het gebruik voor eigen werk is toegestaan, indien het resultaat een "zelfstandig werk" is en het werk van een ander alleen als basis dient voor eigen bewerkingen. Dit wordt dan "vrij gebruik" genoemd. Het is belangrijk dat de "ontleende elementen van het oorspronkelijke werk" door de bewerking "vervagen".
10. Paparazzifoto's:
Wie beroemdheden fotografeert, dient zijn rechten te kennen voordat hij de foto's vrijgeeft voor publicatie. Als het gaat om een beroemdheid die als absolute persoon van de actualiteit moet worden beschouwd (dit is het geval bij monarchen en regeringsleiders, maar ook bij presentatoren zoals Jauch en Stefan Raab, bij topsporters die regelmatig in de schijnwerpers staan zoals Michael Schumacher, enz.), mogen de foto's ongevraagd worden gepubliceerd, tenzij de privacy van de beroemdheid wordt aangetast.
Er moet dus altijd een afweging worden gemaakt tussen persvrijheid en de informatiebehoefte van het publiek enerzijds en de beschermingsbelangen van de beroemdheid anderzijds. Als een gebeurtenis met historisch belang wordt gefotografeerd, heeft het informatierecht van het publiek voorrang boven de belangen van de beroemdheid. De tijdschriften van de roddelpers, die als mogelijke afnemers voor dergelijke foto's in aanmerking komen, weten over het algemeen echter vrij nauwkeurig of de desbetreffende foto's mogen worden afgedrukt.
Natuurlijk geldt iets anders als de opnames niet heimelijk zijn gemaakt, maar de beroemdheid (hier: Daniela Katzenberger) heeft ingestemd met de publicatie en hiervoor een modellenhonorarium heeft ontvangen (en er een modelrelease is).
Opdrachtfoto's als referentie:
Indien je jouw klanten exclusieve gebruiksrechten van de foto's hebt verleend (waarvan normaal gesproken wordt uitgegaan bij betaalde opdrachtfoto-opnamen), dien je een uitdrukkelijke (schriftelijke) toestemming te hebben om de foto's te mogen gebruiken als eigen promotiemateriaal op jouw website!
Dit punt is bij de meeste fotografen onbekend, wellicht ook moeilijk te begrijpen, maar dit is nu eenmaal de wet. Het is het beste om met jouw klanten van tevoren af te spreken dat je bepaalde foto's uit de opname voor jouw eigen promotie op jouw website (en bij voorkeur ook op flyers die je als eigen promotiemateriaal verspreidt) mag gebruiken!
Indien je foto's van een opdracht op jouw website of ergens anders voor jouw eigen promotie wilt gebruiken, dien je een schriftelijke toestemming van jouw klant te hebben.
12. Gestolen foto's:
Indien iemand een of meerdere van jouw foto's onrechtmatig (dus zonder jouw toestemming) publiceert, dient hij: ten eerste dit te stoppen, ten tweede de fotografie te verwijderen (bijvoorbeeld van zijn website te verwijderen), ten derde inzicht te geven in de omvang van de publicatie en ten vierde jou schadevergoeding te betalen.
13. Gewijzigde overtuiging:
Een fotomodel kan niet na een paar jaar eenzijdig en zomaar de bestaande modelovereenkomst met een fotograaf beëindigen, zelfs niet als het gaat om naaktfoto's. De reden moet van diepgaande aard zijn, bijvoorbeeld als het model duurzaam een nieuw leven is begonnen als non in een klooster.
Zelfs als de rechtbank een "veranderde overtuiging" erkent, betekent dit niet dat de fotograaf zomaar afstand moet doen van zijn rechten uit de bestaande modelovereenkomst. In de meeste gevallen zal de afgebeelde persoon een vergoeding aan de fotograaf moeten betalen.
14. Overdrachtsdoelregel:
Wie bijvoorbeeld een uitgeefcontract sluit voor een fotoboek en de rechten "op het werk" aan de uitgever overdraagt, heeft als doel dat de uitgever de foto's verzamelt en in de vorm van een fotoboek laat drukken en vervolgens de fotoboeken aan de boekhandel verkoopt. Ook de uitgever zal bij het sluiten van het uitgeefcontract geen ander doel hebben gehad.
Als de uitgever na verloop van tijd echter enkele foto's verwijdert en aan de pers verkoopt in een andere context, omdat het afgebeelde model een bekend persoon is, dan is dit in strijd met de overdrachtsdoelregel en is dit niet toegestaan.
Als twee contractpartijen van mening verschillen over de uitleg van een overeenkomst, moet de overdrachtsdoelregel worden toegepast. Ik had ook een dergelijk geval, toen de uitgever van een van mijn fotoboeken de foto's van Cora Schumacher afzonderlijk aan de pers wilde verkopen.
15. Niet-essentiële bijwerking:
Het gebeurt steeds weer dat foto's worden gebruikt door particulieren of grafisch ontwerpers zonder toestemming van de auteur, bijvoorbeeld als achtergronden of als onderdeel van de lay-out van bedrijfscatalogi, enz. Er wordt geclaimd dat foto's, als ze worden beschouwd als niet-essentiële bijwerking, vrij kunnen worden gebruikt. Deze redenering is onjuist: Foto's, zelfs als ze slechts gedeeltelijk worden gebruikt, mogen in dergelijke gevallen niet als niet-essentiële bijwerking worden beschouwd. Een niet-essentiële bijwerking zou bijvoorbeeld te vinden zijn als er een reclamebord in de etalage van een van de vele afgebeelde winkels staat op een foto van een winkelstraat.
De minste problemen zul je hebben als je abstracte foto's maakt in je eigen studio. Landschapsfoto's zijn ook onproblematisch. Maar zelfs als je altijd correct handelt, zou je het slachtoffer kunnen worden als anderen jouw foto's onrechtmatig gebruiken. Zelfs dan moet je je rechten kennen. Als een dergelijke foto zonder mijn toestemming wordt gebruikt, kan ik een verbod eisen, aandringen op verwijdering en informatie eisen over de omvang van de publicatie. Bovendien kan ik schadevergoeding eisen. Ten minste zou de inbreukmaker een fictieve licentievergoeding moeten betalen, die bijvoorbeeld berekend kan worden volgens de MFM-aanbevelingen voor honoraria. Daarnaast de vermoedelijk gemaakte advocaten- en gerechtskosten.
