Ik kruip uit mijn slaapzak, trek mijn schoenen en warme kleding aan.
Bivak op de Geißkopf in de Zillertaler Alpen. 20 graden onder nul, sterke wind en een twaalf uur durende bivaknacht maken de fotografie in het winterse hooggebergte zeker veeleisend.
Na een paar minuten armzwaaien komt er weer leven in mijn lichaam. Dan richten mijn geest en mijn blik zich weer op beelden. Met de dikke handschoenen zet ik onhandig het statief op. Het hanteren is weliswaar moeizaam, maar toch op de een of andere manier haalbaar. Het is in meer dan twee decennia fotografie routine geworden, bijna een ritueel. Binnen enkele minuten komt het "goede" licht. Met een zeer grote mate van zekerheid zullen het vandaag indrukwekkende beelden worden. Echter "slechts" klassieke berglandschappen, zonder modellen, zonder actie, zonder opdracht, gewoon voor mijzelf.
De Mont Blanc in het avondlicht. Ook bij deze opname is het effect van de polarisatiefilter twijfelachtig.
Toch zijn ze waardevol, niet omdat het nu 20 graden onder nul is of omdat de zes uur durende beklimming gisteren met de 24 kilogram zware rugzak vermoeiend was, ze worden waardevol omdat de nacht, de zonsopgang, het tafereel en het moment hier boven zo uniek zijn.
Eindelijk komt de zon op na een bivaknacht op de Schwarzkogel in de Kitzbüheler Alpen.
Zulke ervaringen maken bergfotografie bijzonder. Uit de auto stappen en na een paar stappen ergens in de natuur goede foto's maken kan (bijna) iedereen. Maar de persoonlijke waarde van een opname neemt toe met de inspanning, met de intensiteit van de ervaring en met de moeite. Bergfotografie is eigenlijk niets anders dan klassieke landschapsfotografie - alleen dan in de bergen. Ik moet en wil de foto's verdienen, soms zelfs lijden. Fotografie wordt voor mij zo een sportief creatieve totaalervaring.
De technische processen zijn natuurlijk heel vergelijkbaar met die van normale landschapsfotografie. Eerst definieer ik mijn onderwerp en bekijk het, althans waar mogelijk, vanuit verschillende hoeken en standpunten.
Op zoek naar het juiste standpunt ...
Alleen als ik het perfecte standpunt heb gevonden, zet ik mijn statief op. Niet omdat ik het strikt nodig heb vanwege een lange sluitertijd. Nee, ook omdat ik met een statief mijn foto bewuster, preciezer en uiteindelijk creatiever maak. Mijn doel is om al bij de opname een optimaal beeld te creëren. Ik heb geen zin en geen geduld om thuis voor de computer te knutselen aan beelduitsneden. Dit heeft zeker ook te maken met mijn analoge verleden: een dia kon ik ook niet zomaar met de schaar "bijsnijden". Dan bevestig ik de camera via de Novoflex snelkoppelingsplaat op het statief. Maar heel belangrijk: laat de snelkoppelingen niet zomaar vastklikken - bij bijna alle gangbare systemen moet er nog eens extra worden vastgedraaid.
Statief en camera staan, nu moet alles heel snel gaan. Het licht is maar voor enkele minuten zo intens. Bij Tavapampa, Cordillera Blanca, Peru.
Zodra het beeldkader en daarmee de compositie is bepaald, volgen de puur technische processen: eerst het instellen van het diafragma afhankelijk van de gewenste scherptediepte. Bij kritische onderwerpen, vooral met een opvallende voorgrond, controleer ik indien nodig de uitbreiding van de scherptediepte via de diafragmavoorkeuzeknop.
Voor dit onderwerp is een voldoende scherptediepte-uitbreiding en controle via de diafragmavoorkeuzeknop onvermijdelijk.
Vervolgens sluit ik het oculair zodat er geen strooilicht binnenkomt. Bij landschapsfotografie vanaf een statief werk ik standaard met de spiegelvoorontspanning om alle trillingen en daarmee onscherpte te vermijden. Als laatste activeer ik de zelfontspanner met een vooraankondiging van 2 seconden. De rest is digitaal genot: via het histogram kan ik de belichting controleren, via de zoomfunctie de belangrijke details van de afbeelding en de maximale scherpte. Als iets me niet bevalt, maak ik de foto gewoon opnieuw, gecorrigeerd of geoptimaliseerd. Wie in de bergen absoluut geen statief wil gebruiken, kan met de huidige digitale camera's nog steeds veel "goed" licht vastleggen.
Dankzij de optische beeldstabilisator kon ik deze opname zonder trillingen fotograferen met een sluitertijd van 1/30 seconde.
Zelfs bij ISO 1600 zijn de beeldresultaten zeer goed, dat wil zeggen, met redelijk lichtsterke lenzen kunnen we zelfs in het zwakke licht van de schemering nog behoorlijke foto's maken - zonder statief, maar zoals gezegd: "slechts" behoorlijk en vaak niet perfect. Belangrijk in deze grensgebieden is de sluitertijd: deze mag niet lager zijn dan 1/60 seconde. De uitzondering hierop zijn echter de gestabiliseerde systemen. Ingebouwd in de lenzen (Nikon, Canon) of de behuizing (Sony) verminderen zogenaamde beeldstabilisatoren de trillingen veroorzaakt door een "trillende" hand. Met "gestabiliseerd" kunnen ervaren fotografen zelfs 1/15 seconde probleemloos uit de hand vasthouden.
Wanneer en waar begint de creativiteit eigenlijk? Al bij de keuze van de route of pas tijdens de actieve zoektocht naar motieven in de bergen? Ik geloof dat het in de fotografie een algeheel proces is. De essentiële stappen vinden zeker plaats tijdens het fotograferen. We zien een onderwerp, we creëren het met ons oog, met onze verbeelding. Maar pas de laatste stap, het daadwerkelijke vormgeven van de afbeelding door de zoeker van de camera, maakt het naar mijn mening tot een zo definitief mogelijk voltooid werk. Een groot deel van het artistieke proces ligt dus daadwerkelijk in de compositie van de afbeelding. Natuurlijk is er als belangrijke richtlijn de klassieke Gulden Snede, de tweedeling van het rechthoek door twee horizontale en twee verticale lijnen.
Wie op de kruispunten, bij voorkeur nog steeds op een van de beide diagonalen, zijn belangrijkste beeldinhoud plaatst, kan niet verkeerd gaan.
Een marmot in het Nationaal Park Vanoise in Frankrijk. Het hoofd van de marmot ligt op de linksonder kruising van de Gulden Snede en kijkt daardoor diep het beeld in
Een zeer klassieke beeldopbouw: rechtsonder op een van de kruispunten van de Gulden Snede de opvallende steen op de voorgrond, diagonaal omhoog naar links:
Maar zijn deze beelden automatisch creatief? Ja en nee. Ze zijn aantrekkelijk en puur vormelijk correct. Belangrijk in de fotografie is het "open" oog, de bereidheid om te experimenteren. Waarom niet eens 80% voorgrond of omgekeerd 80% lucht wagen? Als er leven in de lucht is door wolken, licht, wat dan ook, zijn alle varianten van beeldopbouw en alle relaties een verrijking. Wat heel wat fotografen vaak verwaarlozen, en daar reken ik mijzelf niet buiten, is het portretformaat.
De Alpamayo; velen noemen hem de "mooiste berg ter wereld", in liggend formaat. Zonder de wolk linksboven zou deze beeldopbouw echter zinloos zijn.
De Alpamayo in portretformaat. Ook deze variant leeft dankzij de wolken:
Het biedt ons vele zeer abstracte mogelijkheden. Een zeer extreme voorgrond in combinatie met veel diepte kan een fantastische ruimtelijkheid teweegbrengen.
Een Edelweiss in het Nationaal Park Vanoise. De foto is genomen met een sterke groothoeklens, om de achtergrond nog in het beeld te betrekken. De voorgrond werd verlicht met een Power-LED hoofdlamp.
Vaak probeer ik heel bewust een goed motief zowel in liggend als in staand formaat te creëren en besluit pas achteraf op de computer of ik beide varianten archiveer of één ervan verwijder. De lijnen in het beeld bieden ons ook tal van mogelijkheden, en daar hebben we in de bergen meer dan genoeg van.
Door de laagstaande zon en de daaruit voortvloeiende schaduwen kon ik deze gleuf in de rotsen prachtig als lijn in het beeld gebruiken.
Of het nu valleien zijn, of grillige bergkammen, glinsterende beekjes of kwartsaders in de rotsen, vormen in de sneeuw of scheuren in een gletsjer – de mogelijkheden zijn eindeloos.
Kun je goede foto's plannen of waardevolle locaties ontdekken via de bestudering van kaarten? Ja, zeker - als je kaarten kunt lezen. Zojuist was ik voor een paar minuten verdiept in een kaart van de Kitzbüheler Alpen op zoek naar markante bergen en geschikte fotostandpunten. Ik heb de volgende criteria in overweging genomen: 1. Het seizoen; het is vroeg winter, wat betekent dat de zon duidelijk ten zuiden van het oosten opkomt en dienovereenkomstig aanzienlijk ten zuiden van het westen ondergaat.
Een kaartuitsnede van de Grote Rettenstein in de Kitzbüheler Alpen. Duidelijk zichtbaar zijn de twee kammen die naar het zuidwesten en zuidoosten lopen en vermoeden goede fotostandpunten.
Als gevolg daarvan moest ik bergen of motieven vinden die vanuit het zuiden spectaculair of interessant lijken. Mijn keuze viel op de Grote Rettenstein, de meest spectaculaire top van het beoogde gebied.
- De standplaats: Een berg vanuit een diep dal schuin omhoog fotograferen is meestal onbevredigend; meestal heb ik verhoogde standpunten nodig. De Rettenstein stuurt vanaf de voet van zijn rotsachtige piek twee mooie ruggen de wereld in, een naar het zuidwesten en de andere naar het zuidoosten. Een eerste mogelijkheid was gevonden. Tegelijkertijd rees de volgende vraag op: Is het motief geschikt voor een polarisatiefilter? Omdat de fotografische richting precies loodrecht staat op de opkomende zon, is het zelfs perfect geschikt voor het gebruik van dit filter. Door het polarisatiefilter wordt de lucht donkerder of "blauwer" en wordt het beeld tegelijkertijd contrastrijker. Men moet het echter slechts tot maximaal 80% van zijn effect gebruiken, alles daarboven werkt onnatuurlijk en kitscherig.
De Refuge du Glacier Blanc in de Dauphiné. De foto is genomen met een polarisatiefilter, maar met aanzienlijk verminderd effect.
Dezelfde opname met maximaal effect van het polarisatiefilter toont een onnatuurlijk donkere en kleurrijke hemel:
Op deze manier functioneert voor mij al meer dan 20 jaar een groot deel van de klassieke landschapsfotografie in de bergen. Als ik eenmaal onderweg ben, probeer ik natuurlijk mijn planning te volgen. Ik weet wanneer de zon op- of ondergaat en kan redelijk nauwkeurig inschatten hoe lang ik nodig heb om mijn fotodoel te bereiken op basis van het aantal hoogtemeters en de afstand in kilometers. Uiteraard plan ik een tijdsmarge in om ook spontane motieven rustig te kunnen realiseren.
Met open ogen en camera door de bergwereld wandelen betekent allereerst de alledaagse beslommeringen vergeten. Pas als mijn hoofd vrij is van werk, stress en verplichtingen, zie ik de beelden en ben ik klaar om ze om te zetten in een goede foto. De rest is gewoon plezier...
